Vertel me niet wat ik moet voelen

Maar laat me gewoon voelen

Het komt regelmatig voor dat ik een podcast beluister en denk: waarom is hier niet gekozen voor geschreven tekst? Wat ik dan hoor is een saai en slecht vormgegeven vertelling.

Hoe het dan wel moet? Dat ligt persoonlijk, maar nu je het toch aan mij vraagt, het zit zo:

Geluid dat te laat komt

Het dient geen enkel doel als je vertelt “we kwamen bij het huis aan en stapten uit de auto” en vervolgens het geluid van dichtslaande autodeuren laat horen. Zoiets slaat letterlijk dood.

Geluiden die voor zichzelf spreken hebben namelijk geen introductie nodig.

Complexe audio daarentegen (bijvoorbeeld een radiofragment of een scene die een sprong in de tijd maakt) kun je vaak beter wél wat context ter introductie geven zodat de luisteraar beter voorbereid is op wat er komen gaat.

Alledaagse geluiden

Na het geluid van dichtslaande autodeuren kunnen we direct door met ons verhaal door bijvoorbeeld te vertellen waar we zijn, wat we zien, wat we ruiken.

Heel droog afwisselen tussen geluiden en gesproken woord is vaak niet zo mooi. Beter is om bijvoorbeeld straatgeluiden en dialogen met elkaar te verweven. Het getuigt vaak van mooie audiovormgeving wanneer de geluiden niet slechts als sfeerverhogend element gebruikt worden maar echt een onderdeel van het verhaal zijn en echt iets te vertellen hebben (via het onderbewustzijn van de luisteraar).

In een film zien we soms iets gebeuren zonder dat het in de dialog wordt uitgelegd. In een podcast moeten we dat klankmatig zien uit te beelden. Op die manier vormt de klankmatige uitbeelding een verhalend element zonder dat er dialoog voor nodig is. Een goede sound designer, audiovormgever zo je wilt, verstaat die kunst.

AI

Je wordt vandaag doodgegooid met de term Artificiële Intelligentie. Even los van de vraag of we de computer intelligent moeten noemen, één ding dat zeker is, is dat een computer niet kan voelen. Dat voordeel is slechts voorbehouden aan ons mensen.

We moeten hiermee wel oppassen. Gevoel moet er nooit te dik bovenop liggen.

Stel iemand begint een beetje te huilen terwijl je hem interviewt. Probeer dat in de podcast dan niet te benadrukken. Ga niet in de voice-over benadrukken dat persoon zich verdrietig voelt, dat snapt iedereen. Beter is om het huilen zo kort mogelijk te laten horen of misschien beter helemaal niet.

De truc is om de luisteraar te laten voelen zonder dat je hem daartoe dwingt. Door bijvoorbeeld een situatie te beschrijven zonder dat je benoemt dat jij het triest vindt. De luisteraar moet zelf kunnen voelen ipv een gevoel opgelegd krijgen.

Geluid werkt daar ook uitstekend voor. Er zijn bijvoorbeeld velerlei spannende geluiden denkbaar die de luisteraar het gevoel van angst geven. En zonder dat het letterlijk in de dialoog benoemd hoeft te worden.

Om kort te gaan: maak geen kitsch!

Problematische zinnen

Het aloude adagium ‘Show, don’t tell’ geldt hier. Vertel de luisteraar dus nooit wat deze moet voelen.

Hier zijn wat problematische zinnen:

• “hij voelde zich erg verdrietig”

• “wat een pech heeft die knul toch altijd”

• “wat een ellende”

• “pislink zou je ervan worden”

• “een klootzak dat het was!”

Ze bieden weinig ruimte aan de luisteraar om er zelf nog iets van te vinden, maar zijn te dwingend qua emotionele lading. Beter is dat de luisteraar zelf gaat denken en voelen:

• dat het een verdrietige zooi is

• dat die ene man een lul is

• etc.

Het dwingende toontje

Veel podcasts bieden mij als luisteraar te weinig ruimte om mijn eigen conclusie te trekken. In bijvoorbeeld het laatste deel van een serie vallen alle puzzelstukjes vaak plotseling in elkaar en wordt alles helder gemaakt. Als een soort sprookje. Maar dat hoeft helemaal niet.

Aan het einde van elke Love + Radio aflevering weet ik nooit helemaal precies of de hoofdpersoon nu deugt of niet. Hij leek misschien een beetje op mij, maar ook weer niet. Ik vind dat spannend. Niets is zwart/wit in Love + Radio.

Het oordelen en veroordelen maakt het allemaal zo plat. Alsof de podcast een moralistische aan- en uitschakelaar tussen goed en het kwaad wil zijn.

Hoe minder jij als maker de luisteraar dwingt, des te beter, denk ik dan.

Oftewel: wees geen moralist!

Voor muziek geldt hetzelfde

Ik heb het vaker gezegd: start muziek altijd vóórdat het verhaal een wending krijgt, vóórdat er iets opvallends gebeurt, vóórdat er een belangrijke uitspraak gedaan wordt. En doe dat niet nadat het gebeurd is.

Muziek kan gevoel leveren zonder dat de verteller dit hoeft te doen. Als we droevige muziek horen dan hoeft de spreker die droefheid niet te benadrukken maar kan deze vrij stoïcijns opsommen wat er gebeurd is ipv de luisteraar te dwingen qua gevoel.

Door te ‘zeggen’ wat niet uitgesproken wordt kan muziek een alternatieve dialoog leveren. We kunnen muziek laten huilen, boos laten zijn, machteloosheid verklanken, zonder dat we dat moeten zeggen. Dit is vaak beter dan alles letterlijk in woorden zien te vatten. We maken immers een podcast, geen geschreven tekst. De boodschap is dan hier en daar wat verhuld maar dat maakt niets uit want het spreekt immers rechtstreeks ons hart aan.

Schoonheid

Simpel gezegd is een podcast een in audio vormgegeven verhaal. Maar de schoonheid zit hem met name in de manier waarop de maker via alledaagse geluiden en muziek de dialogen heeft weten uit te kleden. Om zo tot een verhaal te komen waarin dat wat er gezegd wordt net zo belangrijk is als dat wat er niet gezegd wordt. Met als resultaat dat niet alleen onze grijze massa maar ook ons hart aangesproken wordt.