Podpraat #137 - Podcasts zetten achtergrondverhalen weer op de voorgrond
Een bijdrage van gastcurator Lieven Heeremans.
Een bijdrage van gastcurator Lieven Heeremans.
Afgelopen week publiceerde Alex Blumberg, oprichter van Gimlet Media - een van de grootste onafhankelijke podcast productiehuizen in de Verenigde Staten - de allerlaatste aflevering van zijn populaire podcast Startup. Blumberg begon de podcastserie met het idee om een podcastreeks te maken waarin hij de opstartfase van zijn bedrijf documenteert. Dit groeide uit tot een ongekend succesvolle podcast die vijf jaar liep en verschillende achtergrondverhalen rondom ondernemerschap maar vooral ook het bedrijf zelf portretteerde. Gimlet Media werd in februari 2019 voor meer dan tweehonderd miljoen dollar gekocht door Spotify. Blumbergs bedrijf mag geen startup meer heten en daarmee is de show tot een zeer succesvol einde gekomen.
De vorm van de podcast Startup, waarin journalist Blumberg ons deelgenoot maakt van zijn eigen ontwikkeling, toont een vernieuwende vertelvorm waarin traditionele verhalende journalistiek en de ego-documentaire elkaar tegenkomen. Het research- en ervaringsproces dat bij een traditionele journalistieke publicatie op de achtergrond blijft, wordt in deze vorm juist centraal gesteld. Door te beginnen met opnemen én te publiceren terwijl het verhaal nog geen duidelijke conclusie heeft, trekt de verteller de luisteraar direct mee het diepe in. Deze vorm van vertellen heeft niet alleen invloed op de verhalen van de journalist, maar ook op de rol van de journalist in het verhaal zelf. Een scala aan voorbeelden (allen ook tevens luistertips) laat zien dat deze vertelvorm ook zijn weg naar Nederland heeft gevonden. De podcast biedt kansen voor de journalist en is ‘meta’: het geeft tijd en ruimte voor reflectie op het medium an sich.
Voorbij de hype
Uitgeverijen, culturele instellingen, bedrijven en ook journalisten die nu nog niet aan de podcast zijn lopen langzaamaan een beetje achter. De podcast is doorgebroken als medium: het krijgt een vaste plek in ons media-dieet en ontwikkelt bovendien podcast-eigen vertelvormen. Als ik een euro zou krijgen voor elke keer dat ik in een analyse van de recente podcast geschiedenis een verwijzing naar Serial en het true crime genre hoor, zou ik een podcast minder per maand hoeven produceren. Maar Serial was in 2014, inmiddels heeft het medium zich ontwikkeld in een richting die meer persoonlijk en journalistiek nieuwe mogelijkheden biedt.
Navelstaarderij
Dat de media graag over zichzelf bericht, is niets nieuws. Ook op podcast gebied komt dit voor, maar in een meer extreme mate. Het medium is in ontwikkeling, en daar worden in podcast maar al te graag vragen over gesteld. Ultiem voorbeeld hiervan zijn media-ondernemers Ernst-Jan Pfauth en Alexander Klöpping: zij buiten hun vriendschap uit en publiceren de gesprekken die ze met elkaar en soms met gasten hebben in hun Een Podcast over Media.
In navolging van Serial, Startup en het succes van New York Times’ The Daily zijn ook Nederlandse journalisten aan de gang gegaan de kennis en achtergrond die zij hebben over de verhalen die ze schrijven op de voorgrond te stellen. Dit hoor je als podcastluisteraar sinds april van dit jaar elke dag terug in de podcast Vandaag van NRC, Het Volkskrantgeluid van de gelijknamige krant maar ook kleinere podcasts als Spodlicht (“een podcast over journalistiek en alles eromheen”), Lijn 14 (de “podcast over podcast”) en de Podcastclub (“een soort boekenclub, maar dan voor podcasts”). De Podpraat nieuwsbrief meldde onlangs dat zelfs het televisieprogramma Zembla nu ook een podcast heeft waarin de totstandkoming van de uitzendingen centraal staat. Deze ‘totstandkomingsverhalen’ zijn vaak meeslepend omdat ze worden verteld door de persoon die ze zelf hebben meegemaakt. Bovendien krijgen de verhalen op het medium podcast ruimte die ze op papier en in lineaire uitzendschema’s niet krijgen. Dit fenomeen werd in 2018 al aangekaart in een panel over nieuwspodcasts op het Podcastfestival, en werd onlangs op het Online Radio Congres nog eens herhaald door Kamran Ullah van Telegraaf Media Group. Op deze manier krijgt niet alleen het verhaal achter het verhaal een nieuw platform, maar ook de journalist zelf.
De journalist als personage in zijn eigen verhaal
Het persoonlijk maken van het verhaal is een trend in het podcastlandschap. Deze trend doet zich voor ongeacht het format van de podcast. Waar Startup en The Daily meer neigen naar storytelling met uitgekiende narratieven en teneurzettend sounddesign nemen de meeste vormen van de hierboven genoemde podcasts de vorm aan van de meer eenvoudig geproduceerde talkshow. Het is nu eenmaal makkelijk en verdiepend om over je eigen werk te praten. Maar ook in de populaire narratieve podcast treedt het personage van de verteller zelf op in het verhaal. Populaire Nederlandse podcasts als Bob van audiocollectief Schik en De Brand in het Landhuis van Simon Heijmans integreren hun twijfels over de conclusie van het verhaal op in de afleveringen, of nemen als plotwending toch een egoïstische draai zoals in Maartje Duins’ Pawel de Poolse Plukker. Door zichzelf op te voeren als personage neemt de podcastmaker het publiek gemakkelijker mee in het verhaal. De prijs die de podcastmaker daarvoor betaalt is het verliezen van de schijn van journalistieke objectiviteit en distantie.
Nu de podcast zich als medium gevestigd heeft, lijkt het er op dat Blumberg’s vertelvorm van Startup een nieuwe toon heeft gezet. Deze vorm gaat voorbij aan de traditionele Serial-esque onderzoeksjournalistieke ‘zoektocht’ en stelt het persoonlijke achtergrondverhaal juist centraal.
De bovengenoemde internationale en Nederlandse voorbeelden laten zien dat journalisten niet bang te zijn dat het achtergrondverhaal verdwijnt. In tegendeel: de podcast zet het achtergrondverhaal weer op de voorgrond. Tegelijkertijd wijzen populaire titels er op dat de mores in podcast-journalistiek het de verteller toe staat om zichzelf op te voeren als personage in het verhaal.
Het is te hopen dat het medium na deze zelfreflectieve wending weer nieuwe, meer experimentele vormen durft aan te nemen. Voor nu geldt: wie meer wil weten over de achtergrond van de verhalen, luistert naar podcasts. Ik ga Startup missen, en benijd iedereen die het verhaal van Blumberg voor het eerst kan mee-maken.
Lieven Heeremans (1991) is mede oprichter van het Podcastnetwerk en produceert en presenteert sinds 2017 de Podcastclub, een soort boekenclub maar dan voor podcasts. Zijn onderzoek werd eerder gepubliceerd in de eerste wetenschappelijke bundel over podcasts, New Aural Cultures: podcasting and digital media (Palgrave, 2018). Als zelfstandig producent levert hij podcast advies- en productiediensten op maat.