Het spel der verwachting

Want voorspelbaarheid betekent de dood in de pot.

Wie een goede stoelgang wenst wordt aangeraden om gevarieerde maaltijden tot zich te nemen. Die kennis kunnen we goed gebruiken wanneer we een podcast maken.

Muziek eronder steken

Stel we gaan wat muziek onder onze podcast steken. Dat opent gelijk een blik vol wormen want er zijn immers nogal wat mogelijkheden. Niet alleen qua muziekkeuze maar ook de keuze hoeveel stems/instrumentengroepen we van die muziek willen laten horen en hoe ze qua mixage onderling afgestemd moeten zijn, is een behoorlijke hoofdbreker. Misschien moet de muziek een ontwikkeling laten horen, door bijvoorbeeld minimaal te beginnen met een paar noten van een instrument en dat we er dan gaandeweg telkens wat stems bij gaan doen?

Wanneer moeten we de muziek laten beginnen? Wanneer het verhaal een wending neemt, is meestal een goed punt. Of wanneer er iets belangrijks gezegd gaat worden (start de muziek wel vóórdat de mededeling wordt gedaan anders mist de luisteraar dat juist). En waar precies moet dat dan plaatsvinden? Tussen twee regels in, door een stilte te laten vallen? Of starten we de muziek zachtjes onder het gesprek?

En hoe willen we de muziek laten eindigen? Muziek die te lang doorloopt verliest zijn kracht. Dus moeten we die na een of twee minuten laten stoppen. Moet dat stoppen een “staand einde”, een laatste noot/akkoord, een soort episch moment zijn? Of laten we de muziek heel langzaam uitfaden, eigenlijk zo langzaam dat de luisteraar het niet doorheeft dat dat gebeurt? Of misschien kunnen we de fade verbloemen wanneer een andere spreker gaat spreken of wanneer we de locatie-audio begint (de muziek kan dan bijvoorbeeld mooi verdwijnen in de straatgeluiden).

Een wisseling van ‘scene’ is vaak een goed moment om muziek te starten of te stoppen. Maar niet altijd, want…

De remedie

Wat je ook doet, varieer! Dus start niet telkens op dezelfde plekken en op dezelfde manier maar varieer dat de hele tijd. Hetzelfde geldt voor het eindigen van de muziek. Aan elk muziekstuk een episch einde fröbelen wordt al snel saai.

Ook in het type muziek zul je moeten variëren door de luisteraar telkens iets te geven wat hij/zij/hen niet verwacht. Vaak is het daarom niet slim om alleen maar serieuze muziek te gebruiken. Of om alles neutraal te houden. Een podcast duurt al gauw een minuut of 20 en je hebt dus variantie nodig om het levendig te houden. Bovendien is het verhaal als het goed is ook niet eendimensionaal, dus muziek moet dat ook niet zijn. Als je diverse muziekstukken in een aflevering gebruikt dan is het vaak het beste als die qua sfeer dus niet allemaal hetzelfde zijn.

Laat de muziek soms duidelijk beginnen en soms juist niet. Gebruik soms een fade-uit en soms een hard einde. Plaats muziek soms in een rustmoment tussen twee zinnen en laat het een andere keer juist al onder het gesprek beginnen.

En ook heel belangrijk: laat niet continue muziek horen maar laat ook veel dialogen horen zonder muziek. Een aardige regel is om minstens zoveel minuten zonder muziek als mét muziek te gebruiken. En wissel ook niet te voorspelbaar af tussen wel of geen muziek want dan wordt het een soort klokkijken voor de luisteraar: “ha daar hebben we de muziek weer.”

Toon lef in plaats van conservatisme!

Mijn kritiek op de meeste podcasts is dat er veel te conservatief gebruik wordt gemaakt van muziek en sound design. Met het wappie-kabinet op komst ben ik bang dat de algehele behoudendheid een gigantische vlucht zal nemen. Terwijl ik juist het gevoel heb dat we de luisteraar veel uitdagender materiaal kunnen voorschotelen dan wat vaak nu het geval is.

Een van de zeer weinige podcasts die op dit vlak in mijn behoefte voorziet is Love + Radio. Laat ik die als een voorbeeld gebruiken voor mijn verhaal. In een van mijn favoriete afleveringen The Silver Dollar wordt op tijdcode 3:00 de song Islands In the Stream van Dolly Parton en Kenny Rogers gestart en doet de host Nick van der Kolk de introductie van de aflevering. Gelikte commerciële countrymuziek is nou niet iets dat je bij L+R verwacht daarom levert het een enorm wat dûh fûk-moment. Later in de aflevering ga je die keuze, als het goed is, wat meer begrijpen. Het is een prachtig spel met de luisteraar die werkelijk uitgedaagd wordt.

Over die aflevering valt nog veel meer te vertellen. Naast het geweldige verhaal zijn de editing en het sound design om van te smullen. Misschien iets voor een andere keer.

Hou je in!

Het is zaak om de luisteraar niet precies te geven wat ‘ie verwacht. Maar sla hierin niet door door de luisteraar juist helemaal gek te maken met een overgeproduceerde productie die bol staat van de knallende verrassingseffecten. De kunst zit ‘m in het goed doseren van dynamiek door zaken af te wisselen. En bied de luisteraar houvast door even rustig door te laten luisteren voordat er iets onverwachts gebeurt. Pas op voor foefjes die er te dik bovenop liggen maar doe het juist op een onopvallende manier. Het is de kunst van het verleiden.

Andere audiobronnen

Niet alleen kunnen we met muziek variëren, dit geldt ook voor alle andere bronnen van audio. En ook voor het format. Neem bijvoorbeeld de aflevering van The Daily die ik laatst analyseerde. In plaatst van te starten met de leadertune begint die aflevering met een stukje reportage. Als luisteraar knal je dan onverwachts gelijk een spannend stuk in, de aankondiging komt pas later.

Een aankondiging haalt vaak de vaart eruit want het kondigt aan wat er gaat komen en dat is nu precies jammer, het kruit is dan al verspeeld want de luisteraar weet wat er komen gaat.

Interviews in een studio klinken prachtig zonder storende achtergrondgeluiden maar het kan er ook saai door worden. Daarom is het vaak juist leuk om af te wisselen met gesprekken die op locatie zijn opgenomen of via de telefoon gevoerd zijn. Dit kun je zelfs simuleren. Met sound design doe ik dit soms opzettelijk, om een situatie echt een ander gevoel te geven.

Sommige podcasts maken gebruik van korte stukjes muziek van een paar seconden, bumpers, om een overgang naar een ander onderdeel aan te geven. Vaak juist bedoeld zodat de luisteraar weet wat er komen gaat. Dat kan een averechts effect hebben omdat het te voorspelbaar wordt. Een simpele truc hiertegen is om de onderdelen niet elke keer in dezelfde volgorde te plaatsen.

Maar over het algemeen zijn bumpers in mijn optiek vaak te radio-achtig en dat is niet wat we maken. Een podcast is namelijk geen radioprogramma.